Witamy w ewangelickim kościele Chrystusa Zbawiciela w Olsztynie. Kościół służy jako Dom Boży Parafii Ewangelicko-Augsburskiej w Olsztynie, której plebania znajduje się nieopodal kościoła, przy ul. Stare Miasto nr 1.

Starania olsztyńskich ewangelików o wybudowanie kościoła trwały około 50 lat. Dnia 9 czerwca 1876 r. gmina ewangelicka świętowała położenie kamienia węgielnego pod budowę świątyni. Olbrzymi głaz narzutowy z przeznaczeniem na kamień węgielny przyciągnięto na plac budowy prosto z rzeki Łyny. Dzieła tego dokonał członek starszyzny kościelnej, a jednocześnie właściciel pobliskiego gospodarstwa nazwiskiem Kroll. Jak podaje kronika parafialna ów kamień węgielny usytuowany jest pod ołtarzem, a zatem gdy duchowny odprawia nabożeństwo stoi de facto na kamieniu węgielnym. W głazie tym wykuto specjalny otwór, w którym umieszczono akt erekcyjny. Ostatecznie po 18,5 miesiącach prac budowlanych, ewangelicki kościół przy olsztyńskim zamku został uroczyście poświęcony dnia 15 października 1877 r. Pierwsze kazanie w nowym kościele wygłosił jego budowniczy – proboszcz Albert Zapatka (Sapatka).

Kościół wybudowano w stylu neogotyckim, a jego wnętrze odznacza się prostotą i skromnością. Wieża kościoła liczy około 40 m. Zaplanowano miejsca siedzące dla około 700 osób łącznie z chórami (boczne empory). Kościół jest wysoki, ma dobrą akustykę i jest dobrze wkomponowany w otoczenie. Na wieży kościoła zostały umieszczone trzy dzwony ważące odpowiednio 250 kg, 180 kg i 125 kg. Organy w kościele są dziełem znanego organmistrza Maxa Terletzkiego z Królewca i jego firmy. Do wewnętrznego wystroju kościoła przyczynili się zborownicy, przekazując na ten cel datki, za które wykonano trzy okna ołtarzowe z witrażami, zakupiono dwa żyrandole oraz dwa lichtarze ścienne z brązu, zainstalowano lampy na emporach, a także udekorowano ołtarz. W roku 1881 na Boże Narodzenie po raz pierwszy w historii olsztyńskiej parafii ustawiono przy ołtarzu ozdobioną choinkę. W tym samym roku kościół ogrodzono.

Pierwszego remontu kościoła dokonano w 1889 r. Zainstalowano wówczas system ogrzewczy i założono oświetlenie elektryczne. Wtedy też rozbudowano boczne skrzydła empor i odmalowano wnętrze kościoła. Podczas I wojny światowej oprócz tradycyjnych nabożeństw w kościele często odbywały się spotkania modlitewne, w których licznie uczestniczyły kobiety, których mężowie walczyli i ginęli na frontach. Na podstawie zachowanych dokumentów trudno natomiast ustalić, kiedy odbyło się pierwsze nabożeństwo po II wojnie światowej. W 1945 r. kościół był zamknięty. Organizujące się na zamku muzeum przez pewien czas miało tu swój magazyn. Nabożeństwa odbywały się na plebanii w dawnej salce konfirmacyjnej zmienionej na kaplicę. Formalnie parafia w Olsztynie zaczęła się organizować na przełomie 1945 i 1946 r. Wówczas placówkę objął i osiadł tu z rodziną ksiądz Edmund Friszke. W pierwszym powojennym okresie na nabożeństwach w kościele zbierało się niewielu wiernych. Zimą, gdy były mrozy, kościół nie był używany. W Wigilię Bożego Narodzenia 1946 r. nabożeństwo odbyło się w ogrzewanym kościele. Dopiero w połowie lat 50-tych, staraniem wiernych, we wnękach okiennych założono dość gęste druciane siatki chroniące szyby przed ich wybiciem przez wandali. Pierwsza powojenna konfirmacja w parafii, do której przystąpiło 19 osób odbyła się w olsztyńskim kościele 13 października 1946 r.

Dnia 16 listopada 1969 r. na proboszcza parafii został wybrany ksiądz Franciszek Duda, który w maju 1970 r. przeprowadził się do Olsztyna z Ostródy. Podczas jego służby, która trwała do 1997 r. zostało odmalowane wnętrze kościoła, a w 1975 r. przeprowadzono kapitalny remont plebanii. W latach 80-tych miało miejsce włamanie do kościoła. Skradziono wtedy naczynia liturgiczne oraz odnalezione w 1945 r. na powojennym gruzowisku na Targu Rybnym lichtarze. W latach 90-tych ksiądz konsenior Franciszek Duda przeprowadził remont kościelnego dachu i wieży kościelnej. Wiosną 1997 r. ksiądz Franciszek Duda przeszedł w stan spoczynku.

Nowym proboszczem został ksiądz Rudolf Bażanowski, dotychczasowy proboszcz parafii w Kętrzynie. Od 1992 r. ksiądz Rudolf Bażanowski sprawował urząd biskupa Diecezji Mazurskiej. Swoją pracę ksiądz biskup rozpoczął od generalnego remontu całej plebanii, od piwnic po dach. Zajął się także remontem popadającej w ruinę organistówki. Największym i najpoważniejszym przedsięwzięciem stały się trwające od wiosny 1998 r. roboty związane z ratowaniem kościoła przed postępującym na skutek działania grzybów, bakterii i wilgoci zniszczeniem powodującym pękanie ścian. Użyto wówczas ogromnych ilości środków chemicznych w celu zwalczenia grzybów i bakterii, a następnie zabezpieczone mury zostały poddane osuszaniu. Wewnątrz usunięto stare warstwy farby i przywrócono dawną kolorystykę, podobną do tej jaką otrzymał kościół w 1877 r. Dalsze prace konserwatorskie, które wykonano w późniejszym terminie to przywrócenie dawnej kolorystyki empor i prospektu organowego oraz renowacja stropów. Wszystkie ważne prace, mające na celu zabezpieczenie i odnowienie budynku kościelnego zakończono jesienią 1999 r. Wymienione działania były możliwe dzięki ofiarności wielu darczyńców z kraju i z zagranicy, którzy wsparli remont, gdyż bez ich hojności, własnymi siłami małej parafii, ten ogrom prac nie byłby możliwy do realizacji. W niedzielę 31 października 1999 r. odbyło się święto dziękczynne z okazji poświęcenia kościoła po remoncie. Zgodnie z uchwałą Rady Parafialnej Dom Boży ma odtąd nazwę Ewangelicki Kościół Chrystusa Zbawiciela. Od jesieni 2000 r. ze środków miejskiego konserwatora zabytków w Olsztynie podjęto zabezpieczanie polichromii na emporach, a także dzięki dotacji z Fundacji Współpracy Polsko-Niemieckiej przystąpiono do remontu i zabezpieczenia drewnianego stropu. W następnych latach kościół został otoczony nowym ogrodzeniem. W tej postaci służy ewangelikom do dziś. W lutym 2018 r. zakończył swoją służbę duszpasterską ksiądz biskup Rudolf Bażanowski. Obecnie proboszczem parafii jest ksiądz Łukasz Stachelek.

Bibliografia

  • Kruk, Ewangelicy w Olsztynie. Z dziejów parafii w latach 1772 – 2002, Olsztyn 2002 r.;
  • Ewangeliccy duchowni i parafianie. Powojenne lata w Olsztynie i na Mazurach, pod red. S. Kruk, Olsztyn 2007 r.

opracowała Jolanta Radziusz